„Zabytek miesiąca” – plakietki pielgrzymie

Rozpoczynamy cykl pt. „Zabytek miesiąca”. Będziemy prezentować w nim eksponaty z Muzeum Pogranicza, o których opowiedzą nasi historycy z muzeum. Kto z Państwa wiedział, że w zbiorach muzeum znajdują się prawdziwe średniowieczne plakietki pielgrzymie, znalezione na naszym terenie podczas prac archeologicznych. O tych eksponatach mówi mgr Artur Paweł Barcikowski.

Muzeum Pogranicza w Działdowie posiada w swoich zbiorach wiele przedmiotów, które udało się pozyskać w toku prowadzonych prac archeologicznych, mających miejsce w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat na terenie Działdowa. Do tego grona można m.in. zaliczyć trzy plakietki pielgrzymie, prezentowane obecnie w sali 4. zamkowej wystawy stałej „Działdowo – miasto i ludzie dawnego pogranicza”, które odkryto podczas badań przy ul. Mławskiej w latach: 2010 i 2015.

Zabytki te powstały w okresie średniowiecza i świadczą o istniejącym wówczas ruchu pielgrzymkowym. Nabywali je bowiem pątnicy w miejscach, do których pielgrzymowali. Stanowiły dowód odbycia podróży do jednego ze świętych miejsc. Zwyczaj zaopatrywania się w tego typu plakietki, zwane również legitymacjami lub znakami pielgrzymimi, był popularny od co najmniej XII w. Przypuszcza się, iż pierwowzorem wspomnianych przedmiotów była muszla św. Jakuba, którą pielgrzymi przywozili już w X i XI w. z hiszpańskiego miasta Santiago de Compostela, będącego wówczas jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych ówczesnej Europy. Plakietki przedstawiały zazwyczaj wyobrażenie świętego lub związanej z nim relikwii. Ich kształt stopniowo ewoluował, od typowych plakietek w kierunku zawieszanych na szyi medalionów. Co ciekawe, średniowieczni pątnicy wierzyli w niezwykłą moc tych przedmiotów. Często zdarzało się bowiem, iż znaki pielgrzymie wrzucano do studni. Chciano w ten sposób zabezpieczyć znajdującą się w niej wodę przed zatruciem. Ponadto, wielu pielgrzymów zawieszało zakupione znaki w widocznych miejscach swoich domostw. Miało to gwarantować obronę przed działaniem złych mocy.

Plakietki prezentowane obecnie w działdowskim zamku wyraźnie się od siebie różnią. Pierwsza z nich, ma kształt miniaturowego toporka, o wymiarach: 41×27 mm. Wykonano ją metodą odlewu z mieszanki cyny i ołowiu. Wspomniany toporek ma asymetryczne ostrze, które ozdobiono obustronnym ornamentem strefowym. Przedmiot ten powstał prawdopodobnie w XV w. Kolejny eksponat, ma z kolei kształt jednostronnej plakietki o wymiarach: 18×16 mm, wykonanej metodą odlewu z cyno-ołowiu. W jego środkowej części, znajduje się majuskułowa, gotycka litera „M”. Najprawdopodobniej, wiąże się ona z popularnym w XIV i XV w. kultem Matki Bożej. Na ten sam okres datuje się powstanie niniejszej plakietki. Co ciekawe, przedstawiany eksponat posiada dwa otwory, znajdujące się nad i pod literą „M”. Przypuszcza się, iż służyły one do przymocowania znaku do odzieży. Trzecią ze wspomnianych plakietek, wykonano natomiast z ażuru. Przedstawia ona scenę ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Widzimy na niej zatem wyrastający z drzewa krzyż, cierpiącego Jezusa, a także postaci Matki Bożej oraz św. Jana Apostoła. Plakietkę tę datuje się na XIV-XV w.

Bibliografia:
Bartkowska M., Plakietki pielgrzymie świadectwem kultu religijnego w średniowiecznym Działdowie, w: Rocznik Działdowski, t. 10, red. zbiorowa, Działdowo 2017, s. 56-64.
Grążawski K., Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych w Działdowie stan. 1b w 2015 r. przy ul. Mławskiej (nr dz. 1838), Działdowo 2015.