Franciszek Wiśniewski – żołnierz, historyk, nauczyciel, społecznik

Dnia 17 listopada 1994 r. w wieku 78 lat zmarł Franciszek Wiśniewski, wybitny nauczyciel, historyk, regionalista i społecznik powojennego Działdowa. Brał udział w Bitwie pod Mławą. Dyrektor Szkół Podstawowych nr 1 i 2 w Działdowie. Piastował wiele funkcji administracyjnych w mieście. Był też wieloletnim prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Działdowskiej. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego, odznaką „Zasłużony dla Warmii i Mazur”.

Franciszek Adam Wiśniewski urodził się 14 lutego 1916 r. w Działdowie. W rodzinnym mieście ukończył szkołę powszechną, następnie rozpoczął dalszą edukację w państwowym Seminarium Nauczycielskim w Działdowie. Po zamknięciu seminarium w 1936 r. był zmuszony przenieść się do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu, które ukończył rok później, uzyskując dyplom nauczyciela. Po rozpoczęciu roku szkolnego we wrześniu 1937 r., przyjął posadę nauczyciela kontraktowego w Uzdowie. W 1938 r. powołano go do odbycia służby wojskowej. W czasie jej pełnienia 22 lipca 1939 r. z wynikiem dobrym, ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Pułtusku. Następnie rozpoczął praktykę w III batalionie 32 Pułku Piechoty w Działdowie, ulokowanym w budynkach koszarowych, w tych samych, w których Niemcy, zorganizują wkrótce „utajony ośrodek zagłady”, czyli Obóz Przejściowy w Działdowie (Durchgangslager Soldau). Wiśniewski nie zdążył jednak ukończyć praktyki, ponieważ zastała go wojna. Walczył w Bitwie pod Mławą. Podczas kampanii wrześniowej, 24 września 1939 r. został poważnie ranny. Przewieziony do szpitala w Zamościu, poddany intensywnemu leczeniu, opuszcza placówkę medyczną pod koniec listopada 1939 r. Nazwisko Wiśniewskiego, jako inteligenta, nie widniało w Sonderfahndungsbuch Polen, czyli w Specjalnej Księdze Gończej dla Polski i być może ten fakt sprawił, że przez całą okupację, ukrywał się z powodzeniem w Mławie. Pracował tam jako robotnik w zakładzie hydraulicznym, był także magazynierem. Pomimo trwającej wojny, dnia 1 stycznia 1941 r. ożenił się z Bronisławą Krenc, z którą doczekał się trzech córek i syna. Po wygaśnięciu frontowych działań na Działdowszczyźnie, 20 stycznia 1945 r., wrócił wraz z rodziną do swojego miasta – Działdowa. Już w następnym miesiącu, 2 lutego, wstąpił do Związku Nauczycielstwa Polskiego i podjął pracę w Szkole Podstawowej w Działdowie. W tym czasie pracował także w miejscowym Liceum Ogólnokształcącym. W 1950 r. powołano go na prestiżowe stanowisko kierownika referatu kadr w Wydziale Oświaty w Działdowie. W latach 1956-1957, pełnił funkcję sekretarza Prezydium Powiatowej Rady Nadzorczej w Działdowie. Jego powołaniem była jednak nauka. Powrócił do zawodu nauczyciela w 1958 r., rozpoczynając pracę w nowopowstałej Szkole Podstawowej nr 2 w Działdowie. Dnia 14 grudnia 1960 r., odebrał kolejny dyplom, kończąc Studium Nauczycielskie nr 1 w Olsztynie na kierunku historia. We wrześniu 1970 r. został dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 1 w Działdowie, a w latach 1975-1977, piastował funkcję dyrektora Szkoły Podstawowej nr 2, po czym odszedł na emeryturę.

Franciszek Wiśniewski był społecznikiem, aktywnie wspomagał lokalne życie społeczne, pełniąc wiele funkcji. W latach 1960-1970, kierował Powiatowym Ośrodkiem Metodycznym, przez kilka lat od 1963 r., pełnił obowiązki prezesa Zarządu Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Działdowie. Był także prezesem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, radnym Miejskiej Rady Narodowej oraz współzałożycielem i wieloletnim prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Działdowskiej, stowarzyszenia istniejącego do dziś. Mimo pełnienia tylu funkcji społecznych i administracyjnych, Franciszek Wiśniewski pozostawał przede wszystkim historykiem – z zamiłowania i wykształcenia. Napisał „Kronikę miasta Działdowa od roku 1945 do 1962” i współtworzył pierwszą polską monografię miasta „Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu” z 1966 r., w której znalazł się rozdział poświęcony historii Lidzbarka Welskiego, jego autorstwa. Był również zapalonym regionalistą i kolekcjonerem, gromadząc pamiątki oraz wszelkie materiały związane z Działdowszczyzną.

Franciszek Wiśniewski zmarł 17 listopada 1994 r. W ciągu niemal 50 lat działalności, naukowej, społecznej i administracyjnej, otrzymał m.in.: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznakę Związku Nauczycielstwa Polskiego, Odznakę „Zasłużony dla Warmii i Mazur” oraz Nagrodę Prezydenta Elbląga.

Nie zapamiętałem mojego stryjecznego dziadka Franciszka, ale przypominam sobie, że często wspominał o Nim mój dziadek, a Jego młodszy brat – Edward Wiśniewski. Pamiętam też, że ilekroć osoba Franciszka Wiśniewskiego wspominana i przywoływana była podczas różnych spotkań rodzinnych, to zawsze z wielką estymą, szacunkiem, wręcz: podziwem dla Jego osiągnięć. Zbigniew Mogilnicki pisał o Nim: „Franciszek chętnie dzielił się doświadczeniem z młodszymi koleżankami i kolegami. Był życzliwy, serdeczny. Do ostatnich chwil swego życia pracował na rzecz propagowania historii ziemi, gdzie się urodził i spędził całe dorosłe życie. Trzeba zrobić wszystko, by życie, jak i działalność Franciszka Wiśniewskiego przetrwała w naszej pamięci”. Myślę, że ten niewielki artykuł o wybitnym powojennym historyku, nauczycielu i społeczniku Działdowa, Franciszku Wiśniewskim, stanowi „małą cegiełkę” w przypominaniu i pielęgnowaniu pamięci o Jego osobie, życiu oraz działalności w świadomości mieszkańców naszego miasta.

dr Radosław Wiśniewski, Muzeum Pogranicza w Działdowie

Treść artykułu i fotografie pochodzą ze zbiorów rodzinnych Andrzeja Wiśniewskiego, syna Franciszka